Is Nederland aan het verbommelen?

Maandenlang schrijf ik niets en nu ineens een aantal blogs vlak achter elkaar. Helaas, het moet!
Ik las een recent interview met Kees le Pair in het weekblad Elsevier: Nederland verbommelt, waarin onmiddellijk na de titel wordt gezegd:
Kees le Pair, lange tijd machtig wetenschapsbestuurder, windt zich op over de afnemende waardering voor slimheid in Nederland.
De scherpe logicus Tom Poes legt het steeds meer af tegen de praatjesmaker Ollie B. Bommel, zegt Kees le Pair. Volgens de natuurkundige onderschatten Nederlanders sterk het belang van techniek. De wetenschapsminister biedt helaas geen tegenwicht. `Ronald Plasterk heeft een grote mond, maar hij maakt niks klaar’.”

Harde woorden, aan het adres van minister Plasterk, aan het adres van OBB (voor de niet-kenners: Olivier B. Bommel, vroeger een bekende stripfiguur, gecreëerd door Marten Toonder). Verder in het interview:
Volgens Le Pair had Marten Toonder de Nederlandse mentaliteit goed in de gaten. Le Pair heeft eens een studie geschreven over het werk van de Nederlandse stripmaker (ik denk dat hier wordt gedoeld op Marten Toonder’s thermometer, PG). Hij ziet een verschuiving optreden van Tom Poes naar Heer Bommel. Tom Poes is de scherpe, slimme logicus, Heer Bommel is de man van de mooie praatjes. Le Pair voelt zich verwant met Tom Poes. In het vroege werk van Marten Toonder is deze nog de held, maar gaandeweg wordt Heer Bommel steeds belangrijker. Ook in de benaming van de stripalbums komt dit naar voren. Le Pair denkt dat Toonder zag dat Nederland bewoog in de richting van loze retoriek, aan het `verbommelen’ was, en daarom Heer Bommel een prominentere rol gaf. `De waardering voor slimheid is afgenomen in Nederland. Het gewicht van de natuurwetenschappen neemt ook af.’ Jaren was hij van plan deze theorie aan Toonder voor te leggen, maar toen hij eindelijk het initiatief nam, was het enkele weken voor diens dood. `Hij is er niet aan toegekomen mijn brief te beantwoorden.’

Tja, ik heb daar een heel andere visie op, die ik ook aan de auteur van Marten Toonder’s thermometer heb laten weten. Hoewel ik het vaak met hem eens ben, zoals uit eerdere blogs blijkt, ben ik het in dit geval totaal met hem oneens. Ik denk dat Toonder deze theorie over het belangrijker worden van Bommel in zijn verhalen niet bevestigd zou hebben. Of, dat als hij het al bevestigd zou hebben, hij dat gedaan zou hebben om er van af te zijn. Bij het blog staat al een motto dat in een andere richting wijst:
“Zaken doen is lucht verkopen, dat heb ik nu wel in de gaten.” OBB.
Dat wijst toch op doorbrekend inzicht bij OBB, maar je kunt dan natuurlijk altijd nog zeggen: ook domme mensen zeggen wel eens iets verstandigs.

Kees le Pair merkt in zijn blog op dat hij zich altijd erg heeft geërgerd aan de domme parvenu Bommel, die ook nog de eer opeist van wat de slimme Tom Poes, die wel zijn volledige sympathie heeft, voor elkaar heeft gekregen. Ik moest eerlijk gezegd erg lachen toen ik dat las. Zoals al vaak is beschreven (en ik twijfel ook geen moment aan die beschrijving) gaan auteurs op een gegeven moment van de door hen gecreëerde figuren houden. En het lijdt voor mij geen twijfel: Toonder hield van (de domme parvenu) Bommel. En dat niet alleen: hij ging steeds meer van hem houden. Waardoor ook Bommels steeds prominentere rol in Toonders verhalen verklaard wordt. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan het prachtige verhaal waarin Sickbock iets heeft gemaakt waardoor het mogelijk wordt “een dag over te doen”. Bommel is de eerste proefpersoon. En welke dag wil Bommel overdoen? De dag dat hij lelijk heeft gedaan tegen zijn buurvrouw Doddel. Hij durft andere mensen nauwelijks meer onder ogen te komen, zo zeer schaamt hij zich!

Dat prominenter worden van Bommel heeft dus m.i. niets met een visie op de veranderende Nederlandse maatschappij te maken! Bommel maakte het Toonder mogelijk allerlei emoties, zoals bijvoorbeeld schaamte, maar ook menselijke zwakten, te tonen via het enigszins verscheurde karakter van zijn creatie Bommel. Kees le Pair is de eerste persoon die ik ontmoet die zich aan Bommel geërgerd heeft; de meeste mensen die ik ken moesten altijd erg lachen om Bommel. Ach, die Bommel die altijd in zeven sloten tegelijk liep, beledigd werd door zijn buurman Markies de Cantecleer van Barneveldt, enz., hoe kun je je daar in hemelsnaam aan ergeren? Zelfs ik ben, waarschijnlijk samen met Toonder, steeds meer van Bommel gaan houden. Tom Poes is daarnaast toch een beetje kleurloos, al is hij dan slimmer. En wat zou Tom Poes moeten beginnen zonder zijn grote vriend Bommel? Hij zou waarschijnlijk geen “engagement” aangaan, hij zou niet reizen, hij zou misschien alleen wat in zijn tuintje werken. Dat Bommel de eer opeist voor dingen die Tom Poes eigenlijk voor elkaar heeft gekregen, zelfs dat willen we (en ook Tom Poes, “Hm, zei Tom Poes”) hem eigenlijk wel vergeven.

Wel is het zo dat Nederland “verbulsupert”. Denk bijv. aan de rubriek next.lover in nrc.next: ”Meer daten in minder tijd? Ga naar nextlover.nl” (“Hier kunnen we Superzaken mee doen, Hiep! Een lokkertje!”). Personen die het huidige Nederland representeren zijn Bul Super (de witwassers, de aannemers van de bouwfraude, de starters van prestigeprojecten in de regering, enz.), de Zwarte Zwadderneel (Christen Unie), drs. Zielknijper, een kwaadaardige variant van drs. Zielknijper is de forensisch psycholoog (orthopedagoog?) Ruud Bullens, collega van de rechtspsycholoog Elffers aan de Vrije Universiteit, zie de grote misleiding, Dorknoper (al die ambtenaren die je hun macht willen laten voelen; zelf heb ik daar op het moment toevallig erg mee te maken) en Joris Goedbloed. Joris Goedbloed staat voor de juristen die zo kwistig met hun juristen-latijn strooien, maar die in feite de zaak willen bedonderen; ik heb in een vorige blog Joris Goedbloed in dit verband al eens aangehaald.

Bommel, daarentegen, is helemaal niet zo representatief voor het huidige Nederland. Hij is in staat zich te schamen. Mensen die zich schamen over iets dat ze hebben gedaan, en daar nog voor uitkomen ook, die zie je niet zo veel meer in Nederland! Voor recente ervaringen met het “de schaamte voorbij zijn”, zie mijn feuilleton Hoe worden door NRC Handelsblad ingezonden brieven behandeld, Hoe worden door NRC Handelsblad ingezonden brieven behandeld, aflevering 2 en (toevoeging 15-8-08): Hoe worden door nrc.next ingezonden brieven mishandeld.